اگر از بندر لاور جهت تفریح یا گردش به سمت کوه بروی تا ساعتی دور از هیاهو و مشغله‌های پایان‌ناپذیر روزانه از جاذبه‌های طبیعی کوه‌های مند دیدن کنی، پس از حدود نیم ساعت پیاده‌روی می‌توانی به جایی به نام «سد بست‌خانه» برسی. این اثر تاریخی در آن سوی نخستین دوبند، روبروی بندر لاور قرار گرفته است. در این سوی دوبند یاد شده صدای حرکت آبی که در سکوت کوه جریان دارد، به صورت آهنگ جذابی عمل می‌کند که هر رهگذری را به سوی خود می‌کشاند. چند آبگیر کوچک نخستین چشم‌انداز از طبیعیت بکر این منطقه است. نام محلی این بخش از کوهپایه مند، در نزد مردم بندر لاور «آو تک‌تکو» است. اهالی با اطلاق این نام به ریزش مداوم قطرات آب در این بخش از کوه اشاره دارند.
با طی مقداری راه در آن سوی این مکان، بقایای سازه‌ای با عظمت سد معروف بست‌خانه دیده می‌شود که سرگذشتی به درازنای تاریخ این سواحل دارد. این سازه تا چندی پیش به طور نسبتاً کاملی برپا بود. اما شرکت ملی نفت، هنگام نخستین حفاری‌های خود در میدان نفتی لاور، جهت تسهیل عبور و مرور پرسنل و حمل ماشین‌آلات، بخشی از سد را فرو ریخت. اما قسمت بزرگ آن باقی‌مانده و توسط آبرفت‌هایی که از دره‌رود فصلی در اطراف آن انباشته شده، مراقبت می‌شود. دیواره سد حدود سه متر قطر دارد و به نظر می‌رسد که تاج سازه در زمان آبادی آن حدود ده متر بوده باشد. سازه یاد شده توسط سنگ و نوعی ملات برپا شده است. سنگ‌های به کار رفته در آن، همان سنگ‌های کوه مند است که صیقل داده شده‌اند؛ ملات آن نیز نوعی ساروج بوده که با ترکیب آب، پودرسنگ و موی بز به دست می‌آمده است. محل مخزن سد، زمین نسبتاً وسیعی است که چندین هکتار را دربرمی‌گیرد. آب مخزن توسط کاریزهایی به زمین‌های کشاورزی پایین‌دست می‌رسیده که هنوز بخش‌هایی از آن‌ها را می‌توان در بخش کوهستانی سازه مشاهده کرد. جالب‌ترین قسمت از این کاریزها، تونلی است که در نزدیکی سد احداث شده و آب را به بخشی از زمین‌های زراعی می‌رسانده است.
سبک معماری و نوع کاربری و مکان‌یابی آن، یادآور سازه‌های آبی دوران ساسانی است. بنابراین می‌توان گفت که سد بست‌خانه لاور ساحلی، یکی از آثار مهم تاریخی منطقه به شمار می‌رود و دستِ‌کم بیش از هزار و پانصد سال قدمت دارد.
کارشناسی و مستندسازی این سازه جهت ثبت در فهرست آثار ملی انجام شده و منتظر پاسخ نهایی است. از مردم محلی و بازدیدکنندگان انتظار می‌رود که در حفظ و نگهداری این اثر ارزشمند کوشا باشند. همان گونه که گذشتگان آن را برای ما حفظ کرده‌اند ما نیز باید ان را برای آیندگان نگه داریم.
ادامه دارد…
با من بمان
مهدی حاج‌حسین محمودی